Funds of Knowledge en Laat-me-zien-en-vertelweken
Achtergrond informatie over dit thema: Verborgen kennisbronnen
De funds of knowledge benadering benadrukt het belang van het benutten van de talenten, kennis en vaardigheden die leerlingen buiten school opdoen. Aangezien deze talenten, kennis en vaardigheden in het onderwijs vaak onzichtbaar blijven, worden dit ook wel verborgen kennisbronnen genoemd. Deze verborgen kennis(bronnen) en vaardigheden die leerlingen al hebben, vormen de beginsituatie van de leerlingen.
Gebruik maken van verborgen kennisbronnen heeft meerdere voordelen. Zo groeien leerlingen in hun betrokkenheid als wordt uitgegaan van hun competenties in plaats van hun tekorten. Ook kan het bijdragen aan een betere leerkracht-leerlingrelatie. Bovendien kan meer continuïteit tussen thuis en school resulteren in betere schoolprestaties van leerlingen. Daarnaast blijkt dat leerkrachten naast positieve effecten op de cognitieve ontwikkeling, ook positieve effecten op de sociale en persoonlijke ontwikkeling van de leerlingen zien. Ze constateren meer zelfvertrouwen, motivatie en enthousiasme en merken dat leerlingen elkaar inspireren en leren over zichzelf en elkaar. In sommige klassen ontstaan volgens de leerkrachten ook een opener sfeer. Ook leerlingen gaven aan dat de aandacht voor hun onderwerpen hen motiveerde.
Soorten verborgen kennisbronnen
Verborgen kennisbronnen kunnen personen, ervaringen of objecten zijn, vanuit het gezin, gemeenschap of sociale netwerk. Er is sprake van verborgen kennisbronnen als een leerling kennis over culturele gebruiken, verhalen, kunst, huishoudelijke vaardigheden, of technische kennis en vaardigheden van of uit een bovenstaande bron tot zich heeft genomen. Omdat verborgen kennisbronnen per land, stad, klas en zelf persoon kunnen verschillen is het belangrijk om te achterhalen welke verborgen kennisbronnen er op de onderzochte school aanwezig zouden kunnen zijn.
Uit onderzoek blijkt dat de verborgen kennisbronnen van leerlingen op Amsterdamse basisscholen voornamelijk uit de populaire cultuur en vrije tijd of uit familie en gemeenschap afkomstig zijn. Voorbeelden van deze verborgen kennis, is kennis over Fortnite, Battleship, Minecraft, I-pads, Dragon Ball Z. Voorbeelden van de verborgen kennisbron familie of gemeenschap, is kennis over taal, religie, vakantie, dieren, bloemen kopen, bouwen, duurzaamheid, vrede en emoties. Andere verborgen kennisbronnen zouden kunnen zijn, kennis over omgangsvormen, relaties, televisieprogramma’s, sociale activiteiten, muziek, sociale media, liedjes, peer-groups, beroepen, apps, verhalen, games, gezondheid, films, werk ouders, huishouden, geschiedenis, tijdschriften, politiek, taalgebruik, hobby’s, literatuur, landen, voeding, internet, soaps, actuele gebeurtenissen, vrijetijdsbesteding, sport en culturele tradities.
Kennisbronnen achterhalen
Kennisbronnen kunnen op verschillende manieren en momenten achterhaald worden. Binnen de lessituatie kunnen verborgen kennisbronnen zichtbaar en tastbaar gemaakt worden in de klas door foto’s van het buitenschoolse leven van leerlingen te gebruiken in schrijf- en rekenactiviteiten. Andere voorbeelden zijn een koffer waar leerlingen voorwerpen van thuis mee naar school nemen, zoals favoriet speelgoed, babyfoto’s en dit gebruiken in een taalles.
Het maken van identity texts, zoals een dagboek, video of tweetalige teksten, het maken van een zelfportret met de mensen en dingen het belangrijkst voor de leerling zijn, het maken van een significant circle met de belangrijkste mensen, voorwerpen, hobby’s of het maken van een avatar als weergave van hoe de leerling zichzelf ziet of zou willen zijn, kunnen ook manieren zijn om verborgen kennisbronnen te achterhalen.
Verborgen kennisbronnen kunnen zowel direct als indirect achterhaald worden. Het direct achterhalen van kennisbronnen gebeurt bijvoorbeeld via ouders en leerlingen, aan de hand van oudergesprekken of aan de hand van vragenlijsten, één op één gesprekken met leerling, informele gesprekken met leerlingen en observaties (pauze, rolspelen, presentaties, als een buitenstaander een les geeft, tekeningen). Indirect kunnen kennisbronnen achterhaald worden via een gesprek met een collega over wat leerlingen een leuke les of thema vonden. Maar verborgen kennisbronnen kunnen ook achterhaald worden via een leerling als onderdeel van lesactiviteit aan de hand van kringgesprekken over allerlei thema’s of toevallig als leerlingen deelnemen aan activiteiten (rollenspel of sport). De rol van de leerkracht is bij zowel direct als indirect achterhalen van groot belang. Leerkrachten die gebruik maken van verborgen kennisbronnen moeten namelijk bewust, alert en vooral flexibel zijn, signalen oppikken en herkennen en aandacht geven, aansluiten bij de betekeniswereld van de leerlingen en leerlingen verantwoordelijkheid, eigenaarschap en vertrouwen geven.
Perspectief leerkracht
Elk gezin heeft eigen opvattingen over en verwachtingen van onderwijs en de school. Het is dan ook goed dat de leerkrachten zich verdiepen in de culturele achtergrond van hun leerlingen. Belangrijk hierbij is dat de leerkracht deze normen en waarden respecteert, zonder dat zijn eigen normen en waarden laat vallen.
Wat leerlingen weten en kunnen, wordt door leerkrachten vaak onderschat en niet op voort gebouwd. Zowel de beginsituatie als de kennisoverdracht wordt namelijk vaak cognitief gedefinieerd. Bovendien krijgen de leerlingen hierbij het idee dat hun eerdere ervaringen niet van betekenis worden gevonden. Hierdoor voelen leerlingen zich niet competent. Hierbij is er sprake van discontinuïteit tussen het gezin en de school. De funds of knowledge benadering biedt een andere kijk op deze discontinuïteit en stelt dat leerling worden onderschat en competent zijn in tal van kennis en vaardigheden, gebaseerd op de ervaringen die ze in hun leven hebben opgedaan. Kortom, in plaats van te kijken vanuit de (leer)achterstanden van leerlingen, kijkt de funds of knowledge benadering naar de competenties van leerlingen. Door gebruik te maken van verborgen kennisbronnen voelen leerlingen zich dus meer competent. Daarnaast kan het inzetten van verborgen kennisbronnen, zorgen voor een betere leerkracht leerling-relatie, dus meer verbondenheid.
Perspectief ouders
De drempel in het contact met de school is hoog voor lager opgeleide ouders en voor ouders waarbij er grote verschillen zijn in cultuur, normen en waarden of omgangsnormen tussen school en thuis, bijvoorbeeld door een andere sociaalemotionele status of etniciteit. Doordat het opvoedingspatroon vanuit huis anders is dan die van de leerkrachten, voelen deze ouders zich minder comfortabel op school en zijn zij minder vaardig in het aanknopen en voeren van gesprekken. Bovendien groeien leerlingen niet alleen thuis op, maar ook op school en in de buurt. Al deze verschillende leefmilieus hanteren vaak onderling tegenstrijdige normen en waarden. Deze discontinuïteit tussen de school(cultuur) en thuis(cultuur) kan ervoor zorgen dat, met name kinderen uit etnische minderheidsgroepen, hun betrokkenheid op school verliezen en hierdoor zelfs minder goed presteren.
Samenwerking tussen school, ouders en de buurt is dan ook van nodig om een gezamenlijke pedagogische aanpak te hanteren, maar ook om onderwijsachterstanden te verminderen. Hoewel scholen zich over het algemeen het meest focussen op ouderparticipatie, draagt goed ouderschap thuis het meest bij aan schoolsucces. Betrokken ouders stimuleren de interesses, het talent en de nieuwsgierigheid bij hun kinderen en tonen interesse in school. De meest relevante betrokkenheid van ouders speelt zich daarmee dus thuis af. Verder blijkt het van belang dat er gebruik wordt gemaakt van sociaal kapitaal rondom de leerlingen, zeker bij lager opgeleide ouders.
In de literatuur worden verschillende vormen van ouderparticipatie beschreven. De literatuur onderscheidt zes typen van ouderparticipatie: ouderschap, communicatie, vrijwilligerswerk, ouderschap in de thuissituatie en samenwerking. Deze samenwerking is het uitwisselen tussen de school en de gemeenschappen van de leerlingen, het integreren van bronnen en diensten uit deze gemeenschappen met het lesprogramma en de opvoedingsvormen binnen het gezin en het leren van leerlingen. Dit kan gezien worden als het gebruik maken van verborgen kennisbronnen.
Michelle van Velzen
Theoretisch kader opgenomen in scriptie over onderzoek naar Funds of Knowledge/ Verborgen kennisbronnen